23/06/2022
Khái niệm chung là thiên kiến (bias). Thiên kiến là xu hướng đưa ra quyết định hoặc diễn giải sự việc nghiêng về một bên nào đó, do bạn có sẵn thế giới quan, niềm tin, và vô thức chỉ chọn lọc những thông tin đầu vào phù hợp. Những niềm tin này không chính xác, không được khẳng định qua thực tế (fact), hoặc có nhưng không đầy đủ. Đây là hiện tượng tâm lý phổ quát cho tất cả mọi người. Thiên kiến được chia thành nhiều loại khác nhau.
Trong các loại bias thì có bias liên quan đến con người, được phân loại như sau:
Prejudice (định kiến): là thiên kiến về cảm xúc (emotional bias). Khi nhìn thầy hay nghe về một ai đó hay cái gì đó, bạn có ngay những cảm xúc được định trước. Thông thường là các cảm xúc tiêu cực.
Stereotype (khuôn mẫu): là thiên kiến về nhận thức (cognitive bias). Vì nhận thức thiên lệch nên người ta có định kiến về cảm xúc.
Discrimination (phân biệt đối xử): là thiên kiến về hành vi (bihavioral bias). Khi đã có định kiến, người ta sẽ có hành động tương ứng (ví dụ có hành động khinh bỉ)
Định kiến và thành kiến hay được sử dụng tương đương, nhưng thực tế chúng có sự khác biệt:
Định kiến: là những quan điểm của cộng đồng nơi bạn sinh sống, có trước khi bạn sinh ra và bạn thừa hưởng trong quá trình sống và học ở đó. Vì vậy nên có cụm từ “định kiến xã hội” – chúng có sẵn trong xã hội.
Thành kiến: là những quan điểm do bạn tự xây dựng cho mình, chứ không có sẵn trong cộng đồng. Ví dụ bạn va chạm với một đồng nghiệp, có ấn tượng tiêu cực với anh ta, và sau đó có thành kiến với anh ta, rằng đây là một kẻ xấu tính, ích kỷ.
Để đo lường biểu hiện của định kiến trong xã hội, năm 1954, nhà tâm lý học Gordon Allport nghĩ ra Thang định kiến và phân biệt đối xử. Theo đó biểu hiện của định kiến được chia thành 5 cấp độ như sau:
1. Cảnh báo: Cấp độ này xảy ra khi những người trong nhóm tự do đưa ra các hình ảnh tiêu cực về một người/nhóm ngoài. Ở cấp độ này, thường xuất hiện những lời nói mang tính ghét bỏ, căm thù được đưa vào. Cấp độ này thường được đa số coi là vô hại. Tuy nhiên, nó tạo tiền đề cho những định kiến nghiêm trọng hơn.
2. Tránh né: Các thành viên trong nhóm chủ động tránh những người trong ngoài nhóm. Ở cấp độ này, người trong nhóm không có ý định gây hại trực tiếp cho người bên ngoài nhóm. Tuy nhiên, cấp độ này có thể dẫn đến những tổn hại tâm lý cho người ngoài nhóm từ việc bị cô lập.
3. Phân biệt đối xử: Tại đây, các hành vi có ý định gây bất lợi cho nhóm người ngoài được hình thành bằng cách ngăn cản họ đạt được mục tiêu, học hành hoặc việc làm, v.v. .
4. Tấn công vật lý: Gây tổn hại về thể chất cho các thành viên của nhóm ngoài.
5. Loại bỏ: Nhóm trong tìm cách tiêu diệt hoặc loại bỏ nhóm ngoài. Họ cố gắng loại bỏ toàn bộ hoặc một phần lớn nhóm người không mong muốn.
×
Thành công! Cám ơn bạn!!